Мечислав Павловські Польське життя в Дрогобичі після 1863 року

Мечислав Павловські

Польське життя в Дрогобичі після 1863 року

Po upadku powstania styczniowego, tego bohaterskiego wysiłku, ogarneła większość narodu polskiego jakaś apatya, iakieś jakby wyczerpanie. Zjawisko to do się też zaobserwować w Drohobyczu. W latach dalszych sześćdziesiątych i siedmdziesiątych i nic tutaj nie słyszymy o jakimś ruchu narodowym lub jakiemś oficyalnem towarzystwie polskiem. Może gdzieś – i zapewne tak było — tliło zarzewie życia polskiego w łonia grup młodzieży gimnazyalnej czy rzemieślniczej, ale ogół mieszczaństwa nie brał w tej pracy udziału, był zda się na pracę narodową, nieczuły.

Z inicyatywy sfer rzemieślniczych założono w r. 1882 czylelnię polską, która jednak szybko siȩ rozwiązała. Na jej miejsce stworzono «na podstawie уwczesnych przekonań i zapatrywań» czytelnię polsko-ruską, która wprawdzie nie stanęła na wysokości zakreślonego jej żadania, siłą jednak rozpędu przetrwała lat kilka. Te dwie czytelnie to jedyne i wyłączne objawy życia polskiego w Drohobyczu do r. 1890.

Dopiero setna rocznica Konstytucyi Trzeciego Maja, pobudziła też i Polakуw drohobyckich, a zwłaszcza inteligencyę do intesywniejszej pracy na niwie narodowej. Dla pracy tej skupili się Polacy drohobyccy w trzech towarzystwach: Sokole, Gwieździe i Kole Towarzystwa Szkoły Ludowej, ktуre to towarzystwa prawie równocześnie w owych czasach powstały.

Już komitet, zawiązany w celu uczczenia twуrcуw Konstytucyi 3-go Maja i urządzony następnie obchód, wyłoniły się z świeżo założonego towarzystwa Sokół. W maju 1890 r. kilka jednostek łącznie z wybitnymi działaczami na niwie narodowej w Drohobyczu dr. Wiktorem Lechowskim i oficerem wojsk polskich w r. 1863 Leonardem Wiśniewskim przystąpiło do założenia gniazda sokolego. W pierwszych latach swego istnienia, Sokół, licząc 130 członkуw przeciętnie – w ostatnim roku sprawozdawczym posiada ich 374 — zabrał się energicznie do pracy mimo trudnych warunków. W trzy lata po założeniu posiada jaż salę własną, i tu przenosi się z miejskiej sali gimnastycznej z zorganizowanymi już, co prawda niezbyt licznymi zastępami. Jeszcze w r. 1892 stwarzają członkowie chór sokoli pod przewodnictwem prof. Włodzimierza Buczackiego. W r. 1897 powstaje w Sokole czytelnia, która daje początek bibliotece liczącej w 1900 r. 600 tomуw. Dziś biblioteka to liczy przeszło 1650 dzieł w 2268 tomach, założona zaś ponownie 2 marca 1912 r. czytelnia jest prawdziwą chlubą dla swych założycieli, liczbą bowiem czasopism i czytelników może się równać z najpoważniejszemi tego rodzuju instytucyami. Wszelkie rocznice narodowe święci zawsze Sokół bądź to sam w swych murach, bądź łącznie z innemi towarzystwami, zajmując zwykle w obchodach dominujące stanowisko. Pomne zaś swych celуw i godnej naśladowania karności sokolej nie zapomina o obowiązkach na rzecz Związku Sokolego. Uczestniczyło więc nasze gniazdo we wszystkich zlotach i uroczystościach sokolich. Wzamian za to podczas uroczystości poświęcenia sztandaru dnia 4 czerwca 1911 r. Sokół drohobyki gościł wielu druhów z obcych gniazd tak, że uroczystość ta była właściwie okręgowym zlotem w Drohobyczu. Prуcz ćwiczeń gimnastycznych, które stanowią właściwe jądro działalności sokolej, czczenia świąt narodowych i szerzenia ducha polskiego zwłaszcza wśrуd warstw inteligencyi, starał się zawsze Sokół przez urządzanie wieczornic, zebrań, zabaw i pogadanek o wzbudzenie życia towarzyskiego wśród druhów.

Dwa inne towarzystwa t. j. Gwiazda i Koło Tow. Szkoły Ludowej powstały w r. 1893, po długich uprzednich przygotowaniach.

Początek towarzystwu Gwieździe dało poufne zgromadzanie się od r. 1891 młodzieży rzemieślniczej pod kierownictwem młodzieży gimnazyalnej celem wzajemnego kształcenia się i obchodzenia rocznic narodowych. Komitet, na ktуrego czele stał dr. Wiktor Lechowski, kierował akcyą założenia stowarzyszenia młodzieży rzemieślniczej, młodzież zaż chcąc stworzyć odrazu silniejsze podstawy dla powstać mającego towarzystwa, coraz silniej organizowała się i brało udział w obchodach narodowych. Wystawiła na cmentarzu krzyż pamiątkowy poległym w r. 1863, stworzyła chór rzemieślniczy i kółko amatorskie pod kierownictwem prof. Włodz. Buczackiego. Wreszcie dnia 1 października 1893 r. zawiązano w lokalu wynajętym przy ul. Grunwaldzkiej «Stowarzyszenie rękodzielników i przemysłowców Gwiazda» przy udziale 180 członków. Pierwszym prezesem od r. 1893 do 1908 był Leonard Wiśniowiecki, a zastępcą Jan Niewiadomski, żołnierz z 1863 r. Dnia 9 września 1898 r. przy udziale wszystkich pokrewnych towarzystw kraju Gwiazda obchodziła uroczystość poświęcenia sztandaru. W r. 1906 nabyta od gminy realność za 15000 K, a po przeprowadzeniu częściowej rekonstrukcyi wprowadziła się do własnego już lokalu. W 111-stą rocznicę Konstytucyi 3-go Maja odbył się w Drobobyczu pierwszy publiczny pochуd, zorganizowany przez Gwiazdę, a złożony z młodzieży gimnazyalnej i bardzo licznych warstw rzemieślniczych.

W r. 1903 Gwiazda zainicyowała powstanie Komitetu polskich towarzystw w Drohobyczu dla obchodуw narodowych. Chcąc spełnić swe zadanie t. j. uświadamiać narodowo warstwy rzemieślnicze, i podnieść wśród nich zaniedbane życie towarzyskie, aranżowała ona od początku istnienia liczne odczyty, a później pogadanki. W tym też celu urządzała przedstawienia amatorskie, cieszące się do dziś bardzo liczną frekwencyą warstw rzemieślniczych i robotniczych. Nadto członkowie Gwiazdy odbywają wycieczki poza miasto, zabawy taneczne i wieczorki. W r. 1902 zorganizowano wycieczkę do Krakowa, w ktуrej wzięło udział przeszło stu członków. Posiada też Gwiazda bibliotekę, liczącą obecnie 2.078 dzieł polskich i 2.996 dzieł ruskich i niemieckich, a nadto czytelnię, obfitującą we wszystkie poważniejsze czasopisma polskie. Członkуw liczy Gwiazda obecnie 369.

Po powstaniu Towarzystwa Szkoły Ludowej w Krakowie, przystąpiło grono ludzi w Drohobyczu do założenia miejscowego Koła w latach 1892-1893. I tu głównym inicyatorem był Leonard Wiśniewski. Praca była prowadzona w różnych latach z różnymi skutkami. Mniej więcej do r. 1900 walczyło Koło z trudnościami przygotowawczemi. W pierwszych latach dwudziestego stulecia Koło zbiera żniwa ze swej dotychczasowej pracy, poczem nastają chwile przełomowe, w czasie ktуrych Koło z trudem utrzymuje to, co dotąd z wysiłkiem zdobyło. Po roku 1907 rozpoczyna się najbogatszy okres pracy Koła. Tow. Szkoły Lud. w Drohobyczu święci prawdziwe tryumfy no polu oświaty ludowej. Pierwszem i najstarszem polem pracy Koła są czytelnie i wypożyczalnie, ktуrych obecnie utrzymuje Koło w 13 wsiach powiatu. Najstarsza z nich jest w Rychcicach, najlepiej zaś rozwija się czytelnia w Słońsku. Drugą agendą T. S. L. są szkoły. Najstarszą jest szkółka w Słońsku, która upadała, to znów powoływana była do życia. Zarząd stworzył szkoły: w Potoku, Schodnicy, Truskawcu, Solcu, Stebniku i Hubicach. Kilka z tych utrzymuje jeszcze dzisiaj, zresztą niemal wszystkie przeszły na etat krajowy. Praca Koła w tym kierunku ochroniła dzieci polskie w gminach o mniejszości polskiej od zruszczenia. Zajmuje się też Koło kursami analfabetуw, z ktуrych pierwszy utworzony już w r. 1898, cieszył się silną frekwencyą, to też nie zaniechano tej pracy w Drohobyczu, a nawet zdołano urządzić kurs taki w Potoku. Dla rozszerzenia pracy oświatowej utworzono w roku 1901 komisyę czytelniano-odczytową, istniejącą do dziś dnia. W Drohobyczu samym utworzył Zarząd bezpłatną czytelnię przy ul. Św. Krzyża i drugą przy ul. Stryjskiej. Pierwszą zwinięto w r. 1907, jako nieodpowiadającą swemu zadaniu, drugą zamienioną na wypożyczalnię i ustawicznie powiększaną, przeniesiono do lokalu własnego w gmachu Sokoła. Wypożyczalnia ta rozwija się świetnie i jest dziś najpiękniejszą wypożyczalnią Koła. W latach ostatnich założono dla sier mieszczańskich z Wojtowskiej gуry czytelnię im. Jana Kilińskiego, która posiada własny samorząd i rуwnież rozwija się pięknie.

Mimo intesywnej pracy w trzech wymienionych Towarzystwach, wskutek wzmożonego w ostatnich latach tętna życia polskiego w Drohobyczu, okazała się potrzeba zorganizowania jeszcze jednego towarzystwa, w któremby skupiła się polska młodzież rzemieślnicza. Potrzeba ta dawała się silnie odczuwać, a dowodem tego były akcye podejmowane w różnych czasach tak przez starsze społeczeństwo w czytelniach T.S.L. jak i samodzielnie przez młodzież. I tak na wiosnę w r. 1910 młodzież starała się zawiązać Tow. «Białego Orła», jednak ten pierwszy krok nie udał się. Dopiero w jesieni tego samego roku ta sama grupa młodzieży zorganizowała» Komitet bojkotu towarów pruskich« pod wpływem ogуlnej akcyi prowadzonej przez starsze społeczeństwo, jakoteż pod wpływem drohobyckiej młodzieży gimnazyalnej. Komitet ten rozwinął dość żywą działalność. Liczył około 40 członków, którzy podzieleni na sekcye zajmywali się odwiedzaniem sklepуw w poszczegуlnych dzielnicach miasta, kontrolowaniem towarуw i skłanianiem kupcуw do sprowadzania towarуw wyrobu polskiego. Po kilkumiesięcznej pracy w tym kierunku wydaly się młodzieży ramy i zakres Komitetu za ciasne. Uczula się młodzież dość silną, by stworzyć towarzystwo samodzielne, pragnąc zaś zorganizować się nieco na sposуb wojskowy, porozumiała się z Radą Naczelną Drużyn Bartoszowych.

Wynikiem tych usiłowań było założenie gniazda Drużyny Bartoszowej w Drohobyczu dnia 23 kwietnia 1911. Dziś liczy Drużyna 150 członków, posiada własną czytelnię, gdzie gromadzą się oni codziennie wieczorem dla przeczytania czasopism lub godziwej rozrywki, jak gra w szachy, warcaby lub pogadanka towarzyska. Cieszy się też Drużyna przychylnem poparciem i opieką starszego społeczeństwa. Członkowie podzieleni na 4 plutony odbywają ćwiczenia i musztrę w sali Sokoła lub na błoniach. Rozwуj zawdzięcza Drużyna głównie swemu obecnemu naczelnikowi Tadeuszowi Bartoszewskiemu. ilość członków stale wzrasta, życie towarzyskie rozwinięte, budżet dość pokażny, wogóle towarzystwo rozwija się pięknie. Za inicyatywą też drohobyckiej Drużyny założono podobne gniazda w Medenicach i Stebniku. W r. 1912 wystawiła Drużyna nowy krzyż pamiątkowy ku czci Wiśniowskiego i Kapuścińskiego. Z łona wreszcie Drużyny utworzono Kółko amatorskie, ktуre w lecie daje po wsiach dla ludności polskiej przedstawienia.

W Drohobyczu też na wzуr skautуw lwowskich powstała dnia 1 września 1912 oficyalna drużyna skautowa uczniów gimnazyalnych. Początki istnienia tej drużyny sięgają r. 1910. Drużyna liczy obecnie 32 skautów, podzielonych na 4 zastępy. W ostatnich czasach zawiązuje się też żeńska drużyna.

Historya działania wymienionych towarzystw — to obraz rozwoju życia polskiego w Drohobyczu. Że tu właśnie tkwią przejawy tego życia, najlepszym dowodem są wspólne występy tam, gdzie trzeba głosu aplauzu, czci czy protestu. Wyrazem tego harmonijnego współdzałania towarzystw polskich drohobyckich jest stworzenie ostatnich latach Polskiej Organizacyi Narodowej w Drobobyczu pod przewodnictwem dyr. gimn. Jуzefa Staromiejskiego, przy ktуrej to organizacyi grupują się członkowie wszystkich towarzystw polskich.

Джерело: 1863. Jednodniуwka. Drohobycz, 1913, S.22-25.