|
Oksana ZayachkivskaPrzepis na Życie Henryka Becka
Ku pamięci Henryka Becka (1896-1946) w 120,
rocznicę jego urodzin W tym roku, 2016, przypada 120. rocznica urodzin Henryka
Becka (1896-1946), jak również 70 rocznica jego śmierci.
Henryk Beck był z zawodu ginekologiem, a z zamiłowania artystą o
bardzo szerokim kręgu zainteresowań (literatura, muzyka, malarstwo).
Jego artystyczne zainteresowania odzwierciedlają wyjątkową
osobistą odwagę oraz dążenie do prawdy. Bardzo istotna w
jego życiu była walka z dyskryminacją polityczną, faszyzmem
i antysemityzmem. Pokonał w swoim życiu wiele przeciwności i
przeżył wiele tragedii, które rzutowały na jego
energię twórczą, życie prywatne i akademickie. W
dzisiejszych czasach, praca i życie Henryka Becka są fascynującym
odzwierciedleniem interakcji pomiędzy medycyną i sztuką. To
dało mu wyjątkową zdolność dostrzegania piękna w
każdym momencie swojego życia. Jego zaangażowanie w poszukiwanie
prawdy w medycynie i sztuce nie odnosiło się wyłącznie do
życia w Polsce lub na Ukrainie, mialo charakter ponadnarodowy. Profesor
Henryk Beck był absolwentem Wydziału Lekarskiego na Uniwersytecie
Lwowskim (dawniej znany jako Lemberg, 1772-1919, lub Lwów, 1340-1772 i
1920-1939). Lwów znajduje się obecnie w zachodniej części
Ukrainy, a uczelnia jest dziś znana jako Lwowski Narodowy Uniwersytet
Medyczny im. Daniela Halickiego. Dr Beck był równie profesorem
ginekologii i położnictwa Wydziału Medycznego w Warszawie
(1921-1939) oraz Uniwersytetu Wrocławskiego (1946). Był on nie tylko
uczonym zorientowanym na rozwój nowych metod diagnostycznych i technik
operacyjnych w ginekologii i położnictwie, ale także
człowiekiem o wielkiej osobistej odwadze. Z biegiem lat stał się
wykwalifikowanym lekarzem, ale także artystą. Henryk Beck urodził się 8 lutego 1896 roku w
rodzinie Adolfa Becka i Reginy Mandelbaum. Przodkowie Becków
początkowo mieszkali w Amsterdamie. Przenieśli się do Krakowa w
XVIII wieku. W 1895 roku Adolf i Regina Beckowie przenieśli się do Lwowa
z roczną córką Zofią. Henryk urodził się
już we Lwowie, gdzie wraz ze swoją rodziną narażony
był na szereg wydarzeń związanych zarówno z I jak i II
wojną światową. Aby zrozumieć osobowość Henryka Becka i
koleje jego życia, musimy najpierw przyjrzeć się jego rodzinie i
stylowi, w jakim był wychowywany w domu rodzinnym. Jego ojciec, Adolf Beck
(1863-1942), był jednym z pionierów rozwoju elektrofizjologii i
elektroencefalografii (EEG). Niebagatelne znaczenie w życiu i pracy Adolfa
Becka odegrał historycznie bardzo trudny czas, w którym przyszło
mu żyć. Na życie akademickie a także osobiste Henryka i
Adolfa Becków wpływ miał zwłaszcza rozpad Galicji,
unikalnej wieloetnicznej krainy, obecnie leżącej w granicach
dwóch krajów, Ukrainy i Polski. W 1895 roku, 32-letni dr Adolf Beck został mianowany
kierownikiem Zakładu Fizjologii i profesorem na odnowionym Wydziale
Lekarskim Uniwersytetu Franciszka I we Lwowie, w Galicji, który w tym
czasie znajdował się w obrębie monarchii
austro-węgierskiej. Z wielką energią i entuzjazmem, Adolf Beck
zorganizował we Lwowie od podstaw Zakład Fizjologii,
działający w bardzo podobnym stylu do tego, który
założył na swojej macierzystej uczelni, Uniwersytecie
Jagiellońskim w Krakowie. Jego badania dotyczyły dokładnej
lokalizacji ośrodków związanych z poszczególnymi modalnościami
sensorycznymi w korze mózgowej, do czego wykorzystywał
rejestrację aktywności bioelektrycznej mózgu na poziomie
lokalnym. Ale w funkcjonowaniu mózgu doszukiwał się
również związków pomiędzy elementarnymi
mechanizmami neuronalnymi i wyższymi czynnościami psychicznymi,
kumulującymi ludzkie myśli i ich unikalność. W swoich
ostatnich analizach, Marcin Sobieszczański sugeruje nawet, iż
sposób myślenia koncepcyjnego Adolfa Becka był absolutnie przełomowy
w stosunku do sposobu myślenia typowego dla XX wieku. Przed II wojną
światową, obowiązywało postrzeganie ciała ludzkiego
jako biologicznego neurosystemu, który wchodził w interakcje z
otoczeniem w oparciu o mechanizmy biofeedbacku. Autorem koncepcji dwukierunkowej
komunikacji jest m.in. Adolf Beck. Podczas gdy Adolf Beck sprawował
najwyższe funkcje akademickie, jego syn, Henryk Beck, realizował
się głównie w działalności artystycznej, choć
nie tylko. Warto również pamiętać, że
Adolf Beck w swojej działalności nie ograniczał się jedynie
do uprawiania nauki i pracy pedagogicznej na uczelni, ale z powodzeniem
organizował też działalność lokalnego środowiska
akademickiego. Podczas I wojny światowej został wybrany rektorem
Uniwersytetu Lwowskiego, gdzie dzięki swoim niezwykłym
umiejętnościom dyplomatycznym, w ekstremalnie trudnych warunkach
wojennych, walczył z władzami okupacyjnymi o jak najlepsze warunki
pracy uniwersytetu. W 1915 roku został aresztowany, aby po kilku
miesiącach zostać zwolnionym z więzienia w Kijowie. W 1935 roku
wydał swoje wspomnienia z okresu I wojny światowej,
służące również jako główne
źródło i kronika wydarzeń z życia Uniwersytetu
Lwowskiego z tego okresu. Miał fenomenalną pamięć, z
łatwością odtwarzał najdrobniejsze szczegóły,
które czynią książkę pełną barwnych i
wiernie oddanych treści. W czasie wojny, Adolf Beck nie tylko nie
przerwał swojej pracy badawczej, ale również miał
wizjonerskie spojrzenie na postęp w stosunkach społecznych. Jako
zagorzały krytyk syjonistów, założył i kierował
organizacją «Jedność», której zadaniem było propagowanie
równości między ludźmi różnych
narodowości i religii, podobnie jak współcześnie szereg
organizacji propaguje podobną aktywność w targanej
narodowościowymi niesnaskami Europie. Henryk Beck nie pozostawił po sobie pamiętnika,
w związku z czym zrozumienie rzeczywistego wpływu ojca na jego losy
pozostaje niejednokrotnie sporym wyzwaniem. Ze wspomnień siostry Henryka,
Jadwigi Beck-Zakrzewskiej wiemy, że we Lwowie rodzina zajmowała
przestronne mieszkanie na ulicy Asnyka (dzisiejsza ulica Bohomolca), jednej z
najpiękniejszych ulic w secesyjnej części Lwowa, którego
szczególnie twórcza atmosfera ceniona była przez wszystkich
członków rodziny. Bardzo ważne miejsce w życiu
Becków zajmowało granie muzyki, często praktykowane przez
Adolfa wraz z żoną i dziećmi. Był to niejako codzienny
rytuał, podobnie jak dyskusje o książkach i bieżących
wydarzeniach. Stworzyło to niepowtarzalną i ciepłą
rodzinną atmosferę, która stanowiła kluczowy element w
wychowaniu dzieci. Autorytet Adolfa Becka jako ojca rodziny odegrał szczególnie
istotną rolę w ukształtowaniu charakteru Henryka. Dzięki
staraniom rodziców, Henryk otrzymał staranne wykształcenie,
oparte na szacunku do innych oraz na tradycjach narodowościowych i
patriotycznych. Młody Henryk Beck był również osobą
bardzo aktywną fizycznie. Uprawiał różne sporty,
grał w piłkę nożną w barwach lwowskiej drużyny
«Pogoń». Był także fanem technicznie zaawansowanych dyscyplin
sportowych, jak motoryzacja, lotnictwo, czy górskie wspinaczki. Aktywnie
uczestniczył w pokazach gimnastycznych i promował aktywny styl
życia. W późniejszych latach, tuż przed II wojną
światową, Henryk Beck odkrył w sobie nową pasję:
wyścigi samochodowe. Henryk Beck kochał życie. Jego umiłowanie
wyrażał głównie w języku sztuki. Paleta
używanych kolorów i kompozycji stanowiła rezonans percepcji
sensu życia, otaczającej przyrody i świata. Obrazy Henryka
często przedstawiały piękno natury, na przykład w Karpatach
i Tatrach, gwarne ulice Lwowa, Warszawy, Krakowa czy Gdańska oraz wielu
innych znanych miejsc na świecie. Nadal nie wiemy jednak czy są one
odbiciem prawdziwych wizyt i doświadczeń Henryka, czy też tylko
jego wyobrażeniami. Jego sztuka pomaga nam natomiast wrócić do
czasów, okolic i wydarzeń bliskich rodzinie Becków, takich
jak konflikty militarne czy etniczne represje na Ukraińcach, Żydach i
Polakach w Galicji. Symbolika i uderzające alegorie w malarstwie, poezji i
prozie Henryka Becka portretują nie tylko rzeczywisty świat, w
którym przyszło mu żyć, ale także
odzwierciedlają jego emocjonalny stan ducha. Prawdopodobnie dzięki
ojcu nadrzędną pasją Henryka była jednak medycyna. Już
podczas I wojny światowej, Henryk często praktykował w
laboratoriach Wydziału Lekarskiego miejscowego uniwersytetu. Ze
względu na brak personelu bardzo często pomagał też ojcu w
jego badaniach, aby później wybrać ginekologię i
położnictwo jako główny obszar swojej pracy. Wybór
ten wyewoluował głównie dzięki wcześniejszym
kontaktom i rozmowom z długoletnim przyjacielem rodziny, wybitnym
ginekologiem-położnikiem, profesorem Adamem Czyżewiczem
(1877-1962). Był on również ojcem chrzestnym Henryka, w
późniejszych latach zaoferował mu pracę na stanowisku
asystenta w Klinice Ginekologicznej w Warszawie. Udana kariera lekarza,
umiejętne łączenie praktyki medycznej z
działalnością akademicką (praca badawcza, dydaktyczna, jak
również edytorska dla czasopisma wydawanego przez Polskie
Towarzystwo Ginekologiczne) wskazują na bardzo duży potencjał
intelektualny Henryka Becka. Dopełnieniem wszystkiego było
małżeństwo Henryka z piękna Jadwigą z Trepków,
podzielającą medyczne zainteresowania męża. Związek
ten od początku do końca przepełniony był wzajemną
miłością, zrozumieniem, wsparciem i szczęściem, co
doskonale odzwierciedlają obrazy Henryka powstałe w tym okresie. Podobnie jak ojciec, Henryk Beck obdarzony był
dużym poczuciem humoru, którego odbicie znajdujemy nie tylko w
karykaturach kolegów i obrazach przedstawiających różne
sytuacje zawodowe, ale także w portretach członków rodziny, w
autoportretach, jak również w licznych miniaturach ulicznych. Jego
miłość do pisania zaowocowała wieloma wierszami i fraszkami
poświęconymi przyjaciołom i współpracownikom.
Tytuły kilku z nich zawierały w sobie «Re»: od łacińskiego recipiō
(«odbiór»), jako że Henryk Beck miał w zwyczaju pisać
«recepty lekarskie» jako swego rodzaju życiowe przestrogi pomagające
uchwycić istotę ludzkiego życia. Kolejne lata życia Henryka
Becka upływały nie tylko pod znakiem radosnych wydarzeń oraz
aktywności zawodowej i artystycznej, ale także pod znakiem wielu
tragicznych zdarzeń i okoliczności. Na początku II wojny
światowej Henryk Beck zaangażował się w obronę i
pracę na rzecz okupowanej Warszawy, gdzie pracował w szpitalu
wojskowym. Po powrocie do Lwowa został aresztowany przez «nowe
władze». W 1939 roku zarówno ojciec jak i syn Beckowie musieli z
niedowierzaniem i goryczą doświadczać opresji z rąk
reżimów: niemieckiego i sowieckiego. «Okres sowiecki» w
artystycznej twórczości Henryka Becka jest szczególnie
godnym uwagi, ponieważ jego bystre oko udokumentowało przejawy wielu
zmian ideologicznych w społeczeństwie. Mimo uwięzienia i nowych
okoliczności oraz dzięki staraniom żony, Henryk zdołał
uniknąć deportacji na Syberię. Po odzyskaniu wolności,
już w lipcu 1940 roku otrzymał propozycję objęcia
stanowiska kierownika Katedry Ginekologii. A tam nastąpił okres nazistowskich
pogromów, łapanek i tajemniczych morderstw, pierwszych
wiadomości o okrucieństwach w obozach w Bełżcu i na
Janowskiej oraz niezwykle dramatyczna samobójcza śmierć ojca,
Adolfa Becka. W listopadzie 1942 roku, Henryk wraz z żoną
wracają do Warszawy, miasta ogarniętego demonami wojny.
Zmieniając nazwisko na Remigiusz Franciszek Grnonczewski z powodzeniem
uniknął życia w getcie. W czasie Powstania Warszawskiego, Henryk Beck
pracował jako szef personelu medycznego w szpitalu polowym. Niepowodzenie
powstania sprawiło, iż Henryk ukrywał się w ruinach
Warszawy przez 110 dni. Jako członek «warszawskich Robinsonów»,
Henryk Beck przyjął pseudonim «Dr Bor» i w ukryciu kontynuował
swoją praktykę lekarską. Zapewniał pomoc chirurgiczną rannym
i dzielnie wspierał morale towarzyszy. Przez cały ten trudny czas nie
porzucił malarstwa. Ołówkiem, kredą lub węglem,
Henryk przedstawiał swoją jasną i odważną wizję
wydarzeń dziejących się wokół niego. Żywe i
przepełnione tragizmem ilustracje z «Bunkra 1944» doskonale oddają
przepełniony bólem charakter i irracjonalność
doświadczanej przemocy i dziejących się wokół
okrucieństw. Twórczość malarska Henryka z okresu II wojny
światowej jest bardzo zbieżna z treścią oraz sposobem
narracji zawartymi w opisach jego ojca, Adolfa, z czasów I wojny
światowej. W ten niezwykły sposób dwie wybitne jednostki
oddają tragizm dwóch największych tragedii XX wieku,
przybliżając ich ogrom kolejnym pokoleniom. W okresie powojennym, w lutym 1946 roku, Henryk Beck i
jego żona przeprowadzili się do Wrocławia. Jednak Henryk
wykonywał swoje obowiązki jako profesor i szef kliniki ginekologii i
położnictwa jedynie przez krótki okres dwóch
miesięcy. Zmarł nagłą i niespodziewaną
śmiercią na atak serca 23 marca 1946 roku. Pozostawił po sobie
bogatą spuściznę, która opowiada nam o realiach epoki, w
której żył on i jego rodzina, pomaga w rekonstrukcji
światopoglądu ludzi okresu międzywojennego i okresu II wojny
światowej. Co najważniejsze uczy nas, jak być silnym pomimo
wszelkich przeciwności losu, a w trudnych czasach zawsze wierzyć w
lepszą przyszłość oraz pokazywać, że
aktywność twórcza człowieka ma wielkie znaczenie i pomaga
przetrwać najtrudniejszych warunkach bytowych. Pomimo wielu dostępnych informacji, wciąż
wiele pytań pozostaje bez odpowiedzi. Nie wiemy czy Henryk przeczuwał
niebezpieczeństwo w 1915 roku, kiedy Adolf Beck został uwięziony
i wywieziony do obozu ewakuacyjnego w Rosji? Jakie emocje miotały nim w
1920 roku, po ukończeniu studiów na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu
Jana Kazimierza we Lwowie, kiedy prawie w tym samym czasie wziął
udział w wojnie polsko-bolszewickiej, pracując jako lekarz w szpitalu
polowym? Co czuł w 1939 roku, w chwili wybuchu II wojny światowej,
kiedy w dniu 7 września został szefem oddziału chirurgicznego w
Warszawie, a potem w Brześciu nad Bugiem? Co czuł gdy
wrócił do Lwowa, który znajdował się już pod
rządami radzieckimi? Czy też w 1942 roku, kiedy we Lwowie
założono obóz koncentracyjny na Janowskiej? W końcu, o
czym myślał kiedy przekazał swojemu ojcu truciznę, aby
mógł on popełnić samobójstwo i uniknąć
śmierci w komorze gazowej? Nie znamy odpowiedzi na te pytania, ale
mówi się, że «Każde pytanie zawiera
część odpowiedzi». Wiadomo natomiast ponad wszelką
wątpliwość, iż pomimo wszystkich przeciwności losu
Henryk Beck był odważnym i wartościowym człowiekiem, czego
najlepszym dowodem jest wiele przydatnych tekstów medycznych jego
autorstwa, jego poezja i proza oraz spuścizna epistolarna, a także
korespondencja z rodzicami i kolegami. Wiele z tych materiałów
można znaleźć w Centralnej Bibliotece Medycznej w Warszawie.
Stanowią one trwały ślad i przechowują pamięci o
Henryku Becku, zapewniający przyszłym pokoleniom swobodę w
zrozumieniu jego dziedzictwa: od sielankowej rodzinnej atmosfery, poprzez przykładowe
elementy z jego twórczości artystycznej i pracy zawodowej, aż
do burzliwych wydarzeń z trudnych wojennych czasów. Spuścizna Henryka Becka pozostawia nas z ważnym
końcowym komunikatem: piękno, spokój, humanizm i patriotyzm
powinny być głównymi wartościami w życiu
człowieka. Dziś, gdy Europa stara się ponownie
odnaleźć i ugruntować zbiór podstawowych wartości,
wydaje się, iż szlachetne, godne zapamiętania życie Henryk
Beck jest doskonałym tego przykładem. Beck Zakrzewska,
J.: A daughter’s memories of Adolf Beck.
In: Acta Neurobiologiae Experimentalis (Ed. M.A.B. Brazier), Suppl. 3: 57-59, 1973. Brazier, M.A.B: The historical development of neurophysiology. In: Handbook of Physiology
Vol. 1, Section 1: Neurophysiology (Eds. J. Field, H.W. Magoun, V.E. Hall), American Physiological Society, Washington D.C., pp. 47-58, 1959. Brazier, M.A.B. (Ed.): ‘Beck, A.: The determination of localizations in the brain
and spinal cord with the
aid of electrical
phenomena’. Acta Neurobiol. Exp. Suppl. 3: 1-55, 1973. Coenen, A., Zayachkivska, O., Bilski, R.: In the footsteps
of Beck: the desynchronization of the electroencephalogram.
Electroencephalography and Clinical Neurophysiology 106: 330-
335, 1998. Coenen, A., Zayachkivska, O., Konturek, S., Pawlik, W.: Adolf Beck, co-founder of the EEG: an
essay in honour of his
150th birthday. - Kraków
(Poland), Lviv (Ukraine), Nijmegen (The Netherlands) - Digitalis/Biblioscope (Utrecht), 2013. Jaworska, J.: Henryka Becka ‘Bunkier 1944 roku’. Żydowski Institut Historyczny, Ossolineum, Wrocław, 1982 [In Polish]. Kwapisz-Kulińska A. Jak żyć, pracować i kochać można. 2012-06-01
http://studioopinii.pl/alina-kwapisz-kulinska-jak-zyc-pracowac-i-kochac-mozna/
[In Polish] Lviv Interactiv.
Vul. Bohomoltsia, 04 – residential building http://www.lvivcenter.org/en/lia/objects/bohomoltsia-4/. Marianowski L. I Klinika Położnictwa
i Ginekologii WUM. Towarzystwo
Lekarskie Warszawskie
http://www.tlw.waw.pl/index.php?id=24&newsy_id=166 [In
Polish] Pawlik, W.W., Konturek, S.J., Bilski, R.: Napoleon Cybulski – Polish pioneer in developing of
the device for measuring blood
flow velocity. Journal of Physiology
and Pharmacology 57 Suppl. 1: 107-118, 2006. Serwis informacyjny Biblioteki UMW. Gazeta Uczelniana N 2(217), Luty, 2016 http://www.umed.wroc.pl/gazeta_uczelniana/2016/217.pdf
[In Polish]. Sobieszczanki, M.: A
Word About the Creativity of Adolf
and Henry Beck (in press),
2016. Stanisław Kopf : «Sto dni
Warszawy» wyd, Książka i wiedza Warszawa 1977 na podstawie: Adam Stomczyński, W podziemiach zburzonej Warszawy, «Stolica» nr 6 z 1970. oraz Halina Jędrzejewska
Lekarze Powstania Warszawskiego 1VII – 2 X 1944 wyd.
TLW oraz Muzeum Powstania Warszawskiego [In Polish]. Światowe wydanie akwarel Henryka Becka / Gazeta Lekarska, LUTY 11, 2016 http://www.gazetalekarska.pl/?p=21566
[In Polish]. Zayachkivska, O., Gzegotsky, M., Coenen, A.: Impact on electroencephalography
of Adolf Beck, a prominent Polish scientist and founder of
the Lviv School of Physiology.
International Journal of Psychophysiology 85: 3-6,
2012. Zayachkivska, O.: Remembering the 150th anniversary of the birth of
Adolf Beck (1863-1942). Physiology News, Apr: 12-13, 2014. Zayachkivska, O.: The world
of Adolf Beck by eyes
of Henryk Beck: total unofficial,
BaK, Lviv, 2013. |
÷
|
 |
|